Bezwarunkowy dochód podstawowy – czym jest?
Jaka dokładnie jest definicja bezwarunkowego dochodu podstawowego? W skrócie można powiedzieć, że to model finansów publicznych, który zakłada, że każdemu obywatelowi należą się środki od państwa i to w tej samej kwocie.
Jedyne wprowadzone rozróżnienie kwotowe obejmuje dorosłych i dzieci. Z założenia osoby w wieku produkcyjnym miałyby dostawać 1200 złotych miesięcznie, zaś dzieci 600 złotych miesięcznie. Suma ta miałaby być wypłacana niezależnie od osiąganych dochodów czy statusu zawodowego. Każdy mógłby przeznaczyć ją na dowolne wydatki: rozrywkę, edukację, spłatę kredytu gotówkowego czy też po prostu odkładać na przyszłość.
Z pewnością można powiedzieć, że bezwarunkowy dochód podstawowy to rewolucyjna idea reformy społeczeństwa XXI wieku. Choć obecnie funkcjonuje jedynie w zamyśle, to w wielu krajach trwają już prace nad jej wprowadzeniem. A co ciekawe, nie wszyscy obywatele są zgodni co do zasadności takiego rozwiązania.
Bezwarunkowy dochód podstawowy a inne źródła dochodów
Bezwarunkowy dochód podstawowy nie łączy się w żaden sposób z innymi źródłami dochodów. Nie ma zatem znaczenia, czy dana osoba zarabia poniżej średniej krajowej, czy też zaliczana jest do zamożnej części społeczeństwa. Ten model społeczno-polityczny ma opierać się na sprawiedliwości społecznej – każdy zatem otrzymałby dokładnie tę samą kwotę. A to, czy obywatel zechce podejmować dodatkowe aktywności zawodowe, aby mieć jeszcze więcej środków, zależy jedynie od niego samego.
Bezwarunkowy dochód podstawowy a aktywność zawodowa
Choć bezwarunkowy dochód podstawowy z założenia ma motywować osoby bezrobotne do znalezienia to pracy, to jego przyznanie nie jest w żaden sposób związane z obecną sytuacją zawodową. Co to oznacza? Kwotę 1300 złotych miesięcznie miałby otrzymać każdy – i osoby pracujące, i bezrobotne. Co więcej, nie jest wymagana nawet chęć podjęcia pracy.
Jak zatem bezwarunkowy dochód podstawowy ma motywować osoby bezrobotne do aktywności zawodowej, skoro zapewnia im środki za bezczynność? Otóż obecnie wiele osób nie chce podejmować pracy z uwagi na obawę utraty świadczeń. Większość z nich powiązana jest bowiem z dochodem. Przekroczenie ustalonej kwoty dochodu powoduje utratę świadczenia.
Dowiedz się więcej: Kryterium dochodowe a pomoc społeczna. Dochód na osobę w rodzinie 2021
Bezwarunkowy dochód podstawowy a emerytura lub renta
Do końca nie wiadomo, czy bezwarunkowy dochód podstawowy dla emerytów wpłynąłby na wysokość pobieranej przez nich emerytury czy renty. To świadczenie ma być przeznaczone dla dzieci i osób w wieku produkcyjnym, co oznacza, że nie obejmuje seniorów.
Bezwarunkowy dochód podstawowy a walka z biedą – czy to skuteczna metoda?
Bezwarunkowy dochód podstawowy ma przede wszystkim zniwelować nierówności społeczne i ograniczyć zasięg biedy. Czy ta metoda rzeczywiście może okazać się skuteczna? Zapewnienie minimum socjalnego z pewnością poprawiłoby sytuację bardzo wielu osób.
Kwota 1200 złotych nie należy do najniższych, zwłaszcza że otrzymałby ją niemal każdy. Małżeństwo z dzieckiem miałoby zatem co miesiąc dodatkowe pieniądze i to w kwocie 3000 złotych. Na ile ta kwota będzie realną pomocą, gdy dojdzie do zjawiska hiperinflacji, którym straszą ekonomiści? Na to pytanie trudno odpowiedzieć.
Założenie, że bezwarunkowy dochód podstawowy zniweluje nierówności społeczne, wydaje się jednak zbyt idealistyczne. W końcu zamożni będą mieć jeszcze więcej, więc różnice społeczne nadal pozostaną na podobnym poziomie.
Bezwarunkowy dochód podstawowy może jednak zapewnić najuboższym lepsze możliwości i to pod wieloma względami.
Sprawdź też: Renta socjalna 2021 – ile wynosi renta socjalna?
Bezwarunkowy dochód podstawowy – czy zostanie wprowadzony w Polsce?
Koncepcja wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego istnieje w dyskusji politycznej i społecznej od dawna. Co ciekawe, przeprowadzone badania pokazują, że za tym świadczeniem opowiada się 51% Polaków. Zdania są zatem mocno podzielone.
Jednocześnie nadal wielu obywateli nigdy nie zetknęło się z tą koncepcją. Poparcie dla niej spada, gdy zestawia się ją z podwyższeniem podatków, bądź koniecznością rezygnacji z pobierania dotychczasowych świadczeń.
Odpowiedź na pytanie, od kiedy w Polsce pojawi się bezwarunkowy dochód podstawowy, nie jest zatem znana.
Z najnowszych danych wynika, że rząd w Polsce chce przetestować wprowadzenie bezwarunkowego dochodu podstawowego. Eksperyment ma być przeprowadzony przez Stowarzyszenie Warmińsko-Mazurskich Gmin Pogranicza, które skupia dziewięć gmin, w tym: Barciany, Bartoszyce (gmina wiejska), Braniewo (gmina wiejska), Budry, Dubeninki, Górowo Iławeckie, Lelkowo, Sępopol i Srokowo.
W ramach eksperymentu bezwarunkowy dochód podstawowy, w wysokości 1300 złotych miesięcznie, ma otrzymać od 5000 do 31000 osób zamieszkujących Warmię i Mazury. Świadczenie ma być wypłacane przez 2 lata.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – zalety świadczenia
Bezwarunkowy dochód podstawowy ma swoich zwolenników i przeciwników. Nic w tym dziwnego, wizja rozdawania środków dla każdego obywatela jest dość kontrowersyjna. Jeśli jednak uwzględnić fakt, że obywatele płacą podatki, a wiele dziedzin pracy staje się zdominowana przez maszyny i roboty, to koncepcja takiego świadczenia wydaje się całkiem interesująca.
Do plusów bezwarunkowego dochodu podstawowego można zaliczyć szansę aktywizacji zawodowej wielu osób, które dotąd powstrzymywały się przed podjęciem pracy ze względu na obawę przed utratą przysługujących im świadczeń.
Jednocześnie to jeden z najprostszych modeli podatkowych, który może zmniejszyć biurokrację. Wprowadzenie tego świadczenia zakłada bowiem likwidację wszystkich pozostałych świadczeń, a to oznacza, że wiele instytucji czy urzędów stanie się zbędna. Zmniejszą się więc wydatki państwa na ich utrzymanie.
Bezwarunkowy dochód podstawowy może także zwiększyć szanse najuboższych. Dodatkowe pieniądze pozwolą m.in. na uzyskanie lepszego wykształcenia czy zaspokojenie potrzeb życiowych. Jednocześnie dla niektórych osób pobieranie świadczenia może oznaczać większe możliwości rozwoju, chociażby ze względu na fakt zapewnienia większego bezpieczeństwa i poczucia stabilizacji. Osoby wykonujące prace dodatkowe mogłyby z nich zrezygnować, a tym samym uzyskać czas na swoje pasje.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – wady świadczenia
Niestety, wizja pobierania pieniędzy przez niemal wszystkich obywateli ma też mnóstwo minusów. Do poważnych wad bezwarunkowego dochodu podstawowego zalicza się możliwość powstania inflacji, a nawet hiperinflacji. Ponadto, dla wielu osób takie świadczenie może okazać się demotywujące, a w niektórych przypadkach pogłębić postawy patologiczne.
Największym beneficjentem tego świadczenia i tak okażą się międzynarodowe korporacje. Dlaczego? Większa ilość pieniędzy w kieszeniach obywateli pobudzi konsumpcjonizm.
Bezwarunkowy dochód podstawowy będzie także generować ogromne koszty. Z pewnością nie sposób je pokryć poprzez likwidację dotychczasowych świadczeń. Może się zatem okazać, że za to świadczenie zapłacimy wszyscy przez konieczność płacenia wyższych podatków. A w tej perspektywie kwota 1200 złotych miesięcznie nie wydaje się już tak atrakcyjna.
Tym bardziej, że znajdą się i tacy, którzy będą pobierać świadczenie, a podatków nie zapłacą (osoby bezrobotne). Reszta społeczeństwa musiałaby zatem „zrzucić się” na ich świadczenie. A to już niewiele ma wspólnego z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Zobacz też: Karta podatkowa 2021 – czym jest karta podatkowa i kto może jej używać?
Bezwarunkowy dochód podstawowy – jakie kraje oferują takie świadczenia swoim obywatelom?
To wszystko teoria. A czy są państwa, które sprawdziły założenia bezwarunkowego dochodu w praktyce? Jak się okazuje, jest ich całkiem sporo. Do tej pory zrobiły to m.in. Niemcy, Włochy czy Finlandia. W większości przypadków mowa jedynie o okresowych eksperymentach na wybranej grupie. Jakie były efekty tych eksperymentów?
Bezwarunkowy dochód podstawowy w Finlandii przyniósł dość ciekawe wnioski. Wybrana grupa obywateli przez 2 lata otrzymywała 560 euro miesięcznie i była to kwota nieopodatkowana. Co ciekawe, większość z nich wykazała się zwiększoną aktywnością zawodową i doświadczała mniej stresu niż grupa kontrolna. Różnice te nie były jednak tak duże, jak można by się tego spodziewać.
Aktualnie dochód podstawowy testowany jest w Niemczech. Do eksperymentu wytypowana została grupa osób w sposób losowy, a testy opłacane są ze środków prywatnych. Za jakiś czas na podstawie wyników ma zostać podjęta decyzja co do zasadności wprowadzenia tego świadczenia.
Dochód bezwarunkowy miał za to zostać wprowadzony w Szwajcarii. Przeprowadzono nawet referendum w tej sprawie. Jak się jednak okazało, obywatele nie byli zainteresowani tego typu świadczeniem. Przeciw jego wprowadzeniu zagłosowało ponad 78% Szwajcarów.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – ile kosztowałoby wprowadzenie świadczenia w Polsce?
Państwowy Instytut Ekonomiczny (PIE) postanowił policzyć, ile kosztować będzie bezwarunkowy dochód podstawowy w Polsce. Wyliczenia pokazały, że do realizacji tego programu potrzebna byłaby kwota 374 mld zł rocznie.
Obecnie wydatki na świadczenia oscylują wokół 100 mld. Ich likwidacja nie zapewnia zatem nawet połowy tej kwoty, a to wiązałoby się z koniecznością podniesienia podatków.
Bezwarunkowy dochód podstawowy – o tym warto pamiętać
Blisko ⅔ Polaków zadeklarowało, że nie rzuciłoby pracy po wprowadzeniu podstawowego dochodu bezwarunkowego. Jednocześnie poparcie dla tego programu spada z 51% do 24%, gdy okazuje się, że może się on wiązać z podwyżką podatków.
Obecnie nie wiadomo, z jakich środków miałoby zostać sfinansowane świadczenie. Nie ma też konkretnych planów co do jego wprowadzenia w Polsce.
Źródła:
