Na czym polega umowa darowizny i jak ją zawrzeć?

W formie darowizny można przekazać dowolny składnik majątku – od środków finansowych, przez dzieła sztuki, aż po nieruchomości. Osoba, która otrzyma mieszkanie lub dom w ramach darowizny, nie musi sięgać po kredyt hipoteczny, a zatem jest w bardzo uprzywilejowanej sytuacji.

Niezależnie od tego, czy chcemy przekazać darowiznę osobie fizycznej, np. członkowi rodziny, czy na cele charytatywne, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na umowę oraz jej elementy. O czym należy pamiętać?

Czym jest umowa darowizny?

Na czym polega umowa darowizny? Kwestie te reguluje art. 888 Kodeksu cywilnego, w którym czytamy, że poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku.

Istotą tej czynności prawnej jest zatem przekazanie na rzecz innej osoby środków pieniężnych lub innych składników majątku. W takiej sytuacji następuje wzbogacenie obdarowanego – uzyskanie korzyści. Darowizna jest nieodpłatna i tym różni się od umowy sprzedaży. 

Wyróżniamy wiele rodzajów darowizn, np. umowę darowizny z dożywotnią służebnością, w ramach której obdarowany zyskuje prawo do korzystania z nieruchomości w zakresie ustalonym przez obie strony, może także przyjąć pod dach małżonka oraz małoletnie dzieci.

Jak to wygląda w praktyce? Właściciel nieruchomości przekazując ją w formie darowizny, może zastrzec sobie prawo do mieszkania w niej do śmierci.

Oprócz tego wyróżnić należy:

• darowiznę na cele kultu religijnego,
• darowiznę na cele charytatywno-opiekuńcze Kościoła,
• darowiznę na cele pożytku publicznego.

Warto przeczytać: Jak uchronić się przed długami współmałżonka?

Umowa darowizny a umowa prawna

Stronami umowy przekazania darowizny są:

• darczyńca – strona zobowiązująca się do dokonania przysporzenia ze swojego majątku,
• obdarowany – strona, na rzecz której przekazywane jest nieodpłatne przysporzenie z majątku darczyńcy.

Według Kodeksu cywilnego umowa darowizny powinna mieć formę aktu notarialnego, jednak niezachowanie tej formy nie spowoduje nieważności czynności prawnej – wystarczy, że zostanie spełnione przyrzeczone świadczenie.

Oczywiście są sytuacje, w których umowa aktu notarialnego jest wymagana, np. przy przekazywaniu nieruchomości w ramach darowizny, przy darowiźnie użytkowania wieczystego nieruchomości oraz darowiźnie praw spółdzielczych. Jeśli nie dochowamy tej formy, umowa będzie nieważna. W pozostałych przypadkach najlepiej zawrzeć zwykłą pisemną umowę.

To może Cię zainteresować: Czym jest i ile kosztuje umowa dożywocia?

Czego może dotyczyć umowa darowizny?

W ramach darowizny można przekazać zarówno przedmioty (rzeczy), jak i prawa, udziały w prawie i prawach własności. Jeśli chodzi o rzeczy, mogą to być przedmioty oznaczone co do gatunku, np. tona węgla lub oznaczone co do tożsamości – np. konkretne dzieło sztuki.

Darowizna praw może z kolei obejmować prawo własności oraz ustanowienie na rzecz obdarowanego służebności osobistej lub gruntowej. Najczęściej mowa o:

• umowie darowizny pieniędzy (umowa darowizny kwoty pieniężnej na rachunek bankowy),
• umowie darowizny nieruchomości (mieszkania, domu, lokalu użytkowego),
• umowie darowizny działki (nieruchomości gruntowej),
• umowie darowizny pojazdu, np. umowa darowizny samochodu.

Między kim może zostać zawarta umowa darowizny?

Prawo cywilne kształtuje zasada swobody zawierania umów, co oznacza, że darowizna również może być przekazana dowolnej osobie – fizycznej lub prawnej, np. organizacji pozarządowej.

Bardzo często określone składniki majątku są przekazywane członkom rodziny, a prawo pozwala na uniknięcie opodatkowania darowizny na rzecz osób z tzw. grupy 0 (małżonek, rodzeństwo, wstępni, zstępni, ojczym, macocha i pasierb).

Umowa darowizny w rodzinie nie będzie obciążona podatkiem, jeśli kwota nie przekroczy 10434 zł. W przypadku wyższych kwot konieczne jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 (w terminie 6 miesięcy od dnia jej przekazania) oraz udokumentowanie jej przekazania, np. potwierdzeniem przelewu na konto czy nadania przekazem pocztowym – wówczas darowizna nadal będzie zwolniona od podatku. Takie zasady obowiązują między innymi w przypadku:

• umowy darowizny między małżonkami,
• umowy darowizny pieniędzy od rodziców.

Są też sytuacje, gdy umowa darowizny wskazuje dwóch darczyńców, np. małżeństwo przekazujące dziecku określony składnik z majątku wspólnego.

Prawa i obowiązki darczyńcy

Prawo nakłada na darczyńcę szereg praw i obowiązków, do których należy m.in.:

• obowiązek dokonania bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku – przekazanie darowizny zgodnie z treścią umowy,
• obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego – w przypadku, gdy darczyńca spóźnia się z przekazaniem darowizny, np. nie wywiązuje się z terminu wskazanego w umowie, obdarowany może żądać zapłaty odsetek,
• obowiązek naprawienia szkody, jeśli darowana rzecz ma wady, o których nie powiadomił obdarowanego – może to być np. przekazanie samochodu z wadą. Przepis nie znajduje zastosowania, gdy obdarowany mógł wadę z łatwością zauważyć,
• obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeśli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, np. gdy w ramach darowizny przekazano chore zwierzę gospodarskie, które zainfekowało inne zwierzęta,
• prawo do nałożenia na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem, np. obowiązek pokrycia kosztów leczenia darczyńcy,
• darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia,
• prawo do odwołania darowizny, np. wskutek rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Prawa i obowiązki obdarowanego

Do praw i obowiązków obdarowanego należy m.in.:

• prawo do otrzymania bezpłatnego świadczenia na swoją rzecz – oznacza prawo do otrzymania darowizny zgodnie z treścią umowy,
• prawo do żądania odsetek za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego,
• prawo do żądania naprawienia szkody, jeśli darowana rzecz ma wady, o których darczyńca nie powiadomił obdarowanego,
• prawo do żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeśli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,
• prawo do odmowy wypełnienia polecenia, jeśli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków,
• obowiązek dostarczenia darczyńcy środków utrzymania (w granicach przekazanego wzbogacenia), jeśli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia,
• obowiązek zwrotu darowizny po odwołaniu jej przez darczyńcę.

Kliknij i sprawdź: Czym jest cesja i jak przenieść kredyt hipoteczny na inną osobę?

Jak wypełnić umowę darowizny? Wzór

Czy można zrobić darowiznę bez notariusza? Jak wspomnieliśmy wcześniej, jest to możliwe, jeśli nie dotyczy darowizny prawa własności czy praw spółdzielczych. W takiej sytuacji wystarczy zwykła pisemna umowa, która powinna zawierać:

• miejsce i datę,
• oznaczenie darczyńcy i obdarowanego – imię i nazwisko, adres, numery PESEL, numery dowodów tożsamości),
• oznaczenie przedmiotu darowizny, np. samochodu osobowego,
• oświadczenie darczyńcy o tym, że przedmiot nie ma wad prawnych czy fizycznych,
• oświadczenie darczyńcy o nieodpłatnym przekazaniu przedmiotu darowizny,
• oświadczenie obdarowanego, że przyjmuje darowiznę,
• oznaczenie daty wykonania darowizny,
• postanowienia końcowe,
• podpisy stron umowy.

Poniżej przedstawiamy przykład wzoru umowy darowizny (bez notariusza).

Umowa darowizny – druk

Umowa darowizny zawarta w dniu (data) w (miejscowość)

pomiędzy (imię i nazwisko darczyńcy), zamieszkałym w (adres darczyńcy), zwanym dalej Darczyńcą,

a (imię i nazwisko obdarowanego), zamieszkałym w (adres obdarowanego), zwanym dalej Obdarowanym.

§ 1

Przedmiotem darowizny jest kwota w wysokości 5000 zł (słownie: pięciu tysięcy złotych).

§ 2

Darczyńca oświadcza, że przedmiot darowizny stanowi jego własność, nie ciąża na nim prawa osób trzecich, nie stanowi przedmiotu zabezpieczenia.

§ 3

Darczyńca oświadcza, że daruje Obdarowanemu przedmiot wskazany w § 1 niniejszej umowy, a Obdarowany oświadcza, że darowiznę przyjmuje.

§ 4

Strony oświadczają, że w momencie podpisania tej umowy przekazanie przedmiotu darowizny już nastąpiło.

§ 5

Strony ustalają, że koszty związane z zawarciem i wykonaniem umowy obciążą (oznaczenie strony).

§ 6

W sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego,

§ 7

Umowa została sporządzona w (liczba) jednobrzmiących egzemplarzach, po (liczba) dla każdej ze stron.

(podpisy stron)

Jak udokumentować przekazanie darowizny?

W przypadku darowizny środków pieniężnych najlepiej przedstawić potwierdzenie przelewu środków na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym, ewentualnie potwierdzenie wpływu środków na rachunek prowadzony w SKOK.

Koszty związane z zawarciem umowy darowizny

Koszty związane z przekazaniem darowizny będą różne w zależności od tego, co jest przedmiotem umowy, jaka jest wartość darowizny i kto jest darczyńcą/obdarowanym. Poniżej przedstawiamy przykładowe koszty przy przekazaniu nieruchomości.

• Wynagrodzenie notariusza

Ile kosztuje umowa darowizny u notariusza? Taksa notarialna będzie zależna od wartości nieruchomości będącej przedmiotem umowy darowizny. W tabeli przedstawiliśmy maksymalną taksę notarialną na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Do taksy notarialnej należy doliczyć podatek VAT w wysokości 23%.

• Koszt wypisów aktu notarialnego

Opłata wynosi 6 zł (+ VAT) za każdą rozpoczętą stronę wypisu aktu notarialnego.

• Opłata sądowa (wpis w księdze wieczystej)

W przypadku darowizny, której przedmiotem jest nieruchomość, konieczne jest dokonanie wpisu w księdze wieczystej – to koszt 200 zł. Opłata za założenie księgi wieczystej wynosi 100 zł.

• Podatek od spadków i darowizn

Zgodnie z obowiązującą ustawą o podatku od spadków i darowizn, opodatkowaniu podlega nabycie własności rzeczy i praw majątkowych o wartości przekraczającej:

• 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej (teściowie, zięć, synowa),
• 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych),
• 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej (inni nabywcy).

Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących grup podatkowych:

Tab. umowa darowizny – podatek

Sprawdź także, ile wynosi podatek od darowizny mieszkania i kiedy należy go zapłacić.

Czy można rozwiązać umowę darowizny?

Prawo umożliwia odwołanie darowizny, nawet jeśli nie została ona jeszcze dokonana. Według Kodeksu cywilnego możliwe jest wtedy, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy pogorszył się do tego stopnia, że wykonanie darowizny spowoduje uszczerbek dla jego własnego utrzymania.

Przepisy pozwalają też na odwołanie darowizny już dokonanej, jeśli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Odwołanie darowizny powinno nastąpić w formie pisemnej.

Dodatkowe źródła:

Umowa darowizny - darmowy wzór z omówieniem, www.poradnikprzedsiebiorcy.pl

Umowa darowizny, www.druki.gofin.pl

Umowa darowizny, www.wojciechrudzki.pl