Weszła w życie nowelizacja ustawy antylichwiarskiej. Co się zmieniło?

Polacy chętnie zadłużają się w firmach pożyczkowych – według danych Biura Informacji Kredytowej w 2022 roku parabanki współpracujące z BIK udzieliły ponad 3,6 mln pożyczek na niebagatelną kwotę ponad 9 mld zł.

Rynek parabanków rozwija się bardzo szybko, a maksymalnie uproszczone procedury sprawiają, że dostęp do chwilówek jest ułatwiony. Nie trzeba nawet wychodzić z domu – szybką pożyczkę można zaciągnąć przez internet po wypełnieniu krótkiego formularza.

Niestety do tej pory wysokie koszty pożyczek sprawiały, że wielu Polaków traciło majątki życia. Nowa ustawa antylichwiarska ma to zmienić.

Ustawa antylichwiarska – co to jest?

Konieczność wprowadzenia ustawy antylichwiarskiej była podyktowana chęcią ochrony konsumentów przed wygórowanymi kosztami chwilówek i innych pożyczek udzielanych przez przedsiębiorstwa z sektora pozabankowego.

Nowelizacja ustawy antylichwiarskiej weszła w życie w grudniu 2022 roku. Zanim to nastąpiło, parabanki mogły nakładać na swoich klientów liczne opłaty dodatkowe i prowizje, które znacznie podwyższały rzeczywisty koszt zobowiązania. Były to między innymi opłaty za przygotowanie wniosku czy obsługę zobowiązania.

W konsekwencji wiele osób miało problemy ze spłatą pożyczki. Rząd postanowił ukrócić proceder lichwy, czyli udzielania nieetycznych pożyczek, w których parabank wykorzystywał słabszą pozycję klienta i bogacił się jego kosztem. Warto podkreślić, że lichwa jest w Polsce zakazana, a podmioty uprawiające ten proceder podlegają odpowiedzialności na podstawie Kodeksu karnego.

Czego dotyczy ustawa antylichwiarska?

Czy ustawa antylichwiarska dotyczy banków? Przepisy mają zastosowanie głównie do instytucji pożyczkowych z sektora pozabankowego, ale obejmą również produkty bankowe. Regulacje określają prawa i obowiązki stron, czyli pożyczkodawców i konsumentów. Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie maksymalnych odsetek oraz opłat dodatkowych, dzięki czemu klienci parabanków nie będą obciążani horrendalnymi kosztami pożyczek.

Kolejny element nowej ustawy to zaostrzenie odpowiedzialności karnej za udzielanie pożyczek noszących znamiona lichwy. Przestępstwo to jest zagrożone obecnie karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 304 kk).

Odpowiedzialność mają ponosić nie tylko osoby odpowiedzialne za udzielanie świadczeń o zawyżonych kosztach, ale również te, które będą podejmować czynności faktyczne np. żądać nadmiernego świadczenia w formie ustnej czy pisemnej, lub czynności prawnej, np. wystąpienie z powództwem o zapłatę.

Przed czym chroni ustawa antylichwiarska?

Chwilówki stanowią olbrzymi procent wszystkich produktów finansowych, z których korzystają Polacy. Niestety łatwy dostęp do pożyczek sprawia, że wiele osób zadłuża się ponad swoje możliwości, a żeby spłacić jedną chwilówkę, zaciąga kolejną.

W ten sposób można łatwo wpaść w spiralę zadłużenia i stracić kontrolę nad własnymi finansami, a to może skutkować utratą całego majątku. Ustawa antylichwiarska ma wprowadzić kontrolę nad parabankami i chronić klientów przed nadmiernymi kosztami zobowiązań.  

Sprawdź koniecznie: Pożyczki udzielane w domu klienta – wszystko, co trzeba wiedzieć

Od kiedy obowiązuje ustawa antylichwiarska? Historia nowelizacji

Konieczność ochrony interesów konsumentów korzystających z usług firm z sektora pozabankowego była postulowana już od dawna. Pierwotne zapisy ustawy antylichwiarskiej (ustawa o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz zmianie niektórych innych ustaw) weszły w życie 20 lutego 2006 roku. Niestety ochrona konsumentów nie była wystarczająca, a przez lata parabanki wyspecjalizowały się z obciążaniu klientów kolejnymi opłatami i prowizjami.

Nowelizacja ustawy antylichwiarskiej weszła w życie 18 grudnia 2022 roku. To wtedy zaostrzono zasady, na jakich firmy pożyczkowe udzielały zobowiązań. Przepisy zawierają uregulowania w zakresie dalszych redukcji opłat stosowanych przez parabanki – proponują następujące maksymalne stawki kosztów pozaodsetkowych:

• dla kredytu konsumenckiego: 45% przez cały okres kredytowania;
• dla chwilówek: 5%;
• dla zobowiązań ze spłatą ponad 30 dni: 10% kwoty kredytu i 10% za każdy rok trwania umowy.

Poza powyższą tematyką projekt ustawy lichwiarskiej dotyka też innych, nieporuszanych we wcześniejszych aktach prawnych zagadnień, takich jak:

• koszt pożyczek pieniężnych zawieranych z drugą osobą fizyczną. Przez cały okres spłaty nie może on przekroczyć 25% całkowitej kwoty zobowiązania;
• zakaz stosowania zabezpieczenia, np. zastawu lub weksla, jeśli przekraczałoby ono znacząco wysokość zobowiązania;
• zdefiniowanie kosztów pozaodsetkowych, co ma ochronić kredytobiorców przed nakładaniem na nich dodatkowych marż, prowizji, ubezpieczeń i innych opłat związanych z pożyczką.

To jednak nie koniec zmian – 18 maja 2023 r. zaczęły obowiązywać kolejne zapisy chroniące klientów przed wyzyskiem.

Zmiany w ustawie antylichwiarskiej w 2023 roku

Co zmieni ustawa antylichwiarska w 2023 roku? Od maja funkcjonują zapisy dotyczące weryfikowania przez parabanki zdolności kredytowej klientów. Nowe regulacje zakładają, że udzielenie pożyczki będzie uzależnione od oceny zdolności przeprowadzanej na podstawie analizy danych gromadzonych przez wybrane instytucje, np. BIK. W niektórych przypadkach ocena zdolności kredytowej będzie możliwa na podstawie oświadczenia o dochodach i wydatkach sporządzonego przez klienta.

Kolejne przepisy, które wchodzą w życie od 1 stycznia 2024 roku to obowiązek objęcia parabanków nadzorem KNF. Ich działalność będzie kontrolowana przez niezależną instytucję, co pozwoli ograniczyć liczbę podmiotów działających w sposób nieuczciwy. W przypadku stwierdzenia przekroczenia przepisów KNF może nałożyć na taką firmę karę do kwoty 15 mln zł.

Spawdź także: Co grozi za opóźnienie w spłacie kredytu? Ile dni można się spóźnić z ratą kredytu bez konsekwencji?

Jak ustawa antylichwiarska wpływa na branżę firm pożyczkowych?

Rynek firm pożyczkowych odnotował w ubiegłym roku duży wzrost sprzedaży – w 2022 roku liczba pożyczek wzrosła o prawie 30%, a ich wartość – o 27% w porównaniu z 2021 rokiem. Nowa ustawa może jednak wyeliminować z rynku mniejsze podmioty świadczące usługi pożyczkowe. Zaostrzono bowiem kryteria dla firm, które chcą rozpocząć taką działalność. Według przepisów minimalny kapitał zakładowy spółki powinien obecnie wynosić 1 mln zł, w porównaniu z dotychczasową kwotą na poziomie 200 tys. zł.

Nowelizacja zakłada również, że podmioty starające się o możliwość udzielania pożyczek będą musiały mieć formę spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (z radą nadzorczą).

Co więcej, środki przeznaczane na udzielanie kredytów konsumenckich przez instytucje pożyczkowe nie będą mogły pochodzić z działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych. Ma to wyeliminować z rynku podmioty działające na zasadzie tzw. piramidy finansowej.

W świetle nowych przepisów parabanki będą też musiały ponosić dodatkowe koszty, m.in. dotyczące nadzoru ze strony KNF, co wpłynie na zmniejszenie ich przychodu. Niektóre firmy pożyczkowe już zapowiedziały wycofanie się z polskiego rynku, np. norweska spółka Takto Finanse.

Parabanki zmienią też swoje podejście do klientów – będą wybierać te osoby, które mają lepszą zdolność kredytową i większą wiarygodność finansową. Czas pokaże, jak nowe przepisy wpłyną na sytuację parabanków.

Warto sprawdzić: Czym jest pożyczka podporządkowana i kto może skorzystać z takiej oferty?

Ustawa antylichwiarska a koszt pożyczek pozabankowych

Sprawdźmy dokładnie, jak nowe przepisy wpłyną na koszt pożyczek udzielanych przez parabanki.

Ustawa antylichwiarska a maksymalne odsetki

Według art. 359 § 2 i 21 Kodeksu cywilnego, jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 pkt proc. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).

Ustawa antylichwiarska a maksymalne RRSO

RRSO to rzeczywista roczna stopa oprocentowania, czyli całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Od kilku lat podawanie jego wartości w reklamach pożyczek i kredytów jest obowiązkowe – dotyczy to nie tylko banków, ale również firm pożyczkowych. RRSO zawiera wszystkie, a zatem zarówno odsetkowe, jak i pozaodsetkowe koszty zobowiązania.

Sama ustawa antylichwiarska reguluje maksymalne koszty pozaodsetkowe, z kolei w przypadku RRSO odsyła do ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego, które przytoczyliśmy wcześniej.

Ustawa antylichwiarska a oprocentowanie kredytów

Nowe przepisy w istotny sposób wpłyną na oprocentowanie kredytów konsumenckich, w tym pożyczek udzielanych przez parabanki. Ograniczenie kosztów, jakimi do tej pory obciążane były popularne chwilówki, pozwoli chronić konsumentów przed utratą majątku.

Wady i zalety ustawy antylichwiarskiej

Analizując wprowadzone w ciągu kilkunastu lat przepisy, dotyczące regulowania rynku pożyczek pozabankowych, należy zastanowić się, jak traktować propozycje, które zawiera ustawa antylichwiarska 2023? Spróbujmy porównać zalety i wady nowych zapisów ustawy antylichwiarskiej.